Kodeks cywilny w art. 1010 k.c. dopuszcza uchylenie zawartego w testamencie wydziedziczenia, uzależniając je od przebaczenia przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku. Skuteczność tej czynności nie została uzależniona od zdolności do czynności prawnych spadkodawcy, lecz wymaga jedynie jego dostatecznego rozeznania.
Możliwość przebaczenia spadkodawcy po wcześniejszym wydziedziczeniu – gdzie są niejasności ?
Problem pojawia się wówczas, gdy spadkodawca sporządził testament, w którym wydziedziczył uprawnionego do zachowku, a następnie mu wybaczył, ale akt wybaczenia nie znalazł odzwierciedlenia w testamencie zmieniającym lub odwołującym poprzedni.
Co mówi Uchwała Sądu Najwyższego o przebaczeniu ?
Zgodnie z treścią Uchwały Sądu Najwyższego z października 2018 r., przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej. Sąd Najwyższy tym samym zmienił swoją dotychczasową linię orzeczniczą, wyrażającą stanowisko odmienne (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 1971 r., III CZP 24/71), oraz rozstrzygnął wątpliwości pojawiające się w najnowszym orzecznictwie sądów powszechnych.
Czym jest przebaczenie i jaki ma to wpływ na sprawę spadkową prowadzoną przez adwokata ?
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej uchwały wskazał, że przebaczenie, jako wyrażona na zewnątrz przez spadkodawcę wola, by nie wywodzić i nie żywić już więcej doznanej przykrości z określonego zachowania uprawnionego do zachowku, nie jest oświadczeniem woli, gdyż do jej dokonania nie jest wymagana zdolność do czynności prawnych, a zatem nie można uznać przebaczenia za rozporządzenie na wypadek śmierci. Przebaczenie dotyczy wyłącznie skutków takiej czynności, w postaci zawartego w testamencie postanowienia o wydziedziczeniu.
W uzasadnieniu podkreślono, że przebaczenie jest aktem uczuciowym i emocjonalnym, wynikającym z bliskich więzów rodzinnych. Sąd Najwyższy wskazał również, że przebaczenie służy spajaniu tych więzi oraz ochronie rodziny, co stanowi jedną z podstawowych zasad prawa spadkowego i z tych względów wola spadkodawcy wyrażona w ramach przebaczenia ma priorytetowe znaczenie nad formą samego aktu przebaczenia. Ponadto, ustawodawca nie zastrzegł dla tego aktu formy testamentowej.
Prawo spadkowe a prawo do zachowku
Należy również wskazać na skutki przebaczenia po wydziedziczeniu w testamencie. Według Sądu Najwyższego niewątpliwie takim skutkiem jest zachowanie przez wydziedziczonego prawa do zachowku, nie jest nim natomiast odzyskanie statusu spadkobiercy ustawowego w sytuacji, w której spadkodawca powołał do spadku spadkobiercę testamentowego. Zdaniem Sądu Najwyższego dla osiągnięcia tego skutku koniecznym byłoby sporządzenie przez spadkodawcę testamentu uchylającego lub zmieniającego uprzednie rozrządzenia testamentowe.
Lublin – adwokat Marcin Gałązka
Stan prawny na dzień 8 grudnia 2018 r.
