Unieważnienie małżeństwa jest zupełnie inną instytucją prawną niż rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Różnice te wynikają m.in. z innych przyczyn, na podstawie których sąd może orzec o unieważnieniu małżeństwa. Obie instytucje wywołują również różne skutki prawne w przypadku ich orzeczenia.

Spis treści:

Co to jest unieważnienie małżeństwa?

Unieważnienie małżeństwa może nastąpić wyłącznie w drodze konstytutywnego wyroku sądu. Do czasu uprawomocnienia się wyroku, małżeństwo, pomimo istnienia przesłanek unieważnienia, korzysta z pełniej ochrony prawnej. Unieważnienie może nastąpić jedynie na podstawach przewidzianych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Unieważnienie małżeństwa z powodu wieku małżonków 

Jako pierwszą z przyczyn unieważnienia małżeństwa należy wskazać wiek jednego z  małżonków. Zgodnie z polskim prawem, osoba niemająca ukończonych lat osiemnastu nie może zawrzeć małżeństwa. W drodze wyjątku od powyższej zasady, z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Jeżeli jednak w sytuacji, gdy mężczyzna wstąpił w związek małżeński, nie ukończył lat osiemnastu, lub kobieta nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu wówczas każdy z małżonków może żądać unieważnienia małżeństwa.

Należy mieć jednak na uwadze, iż nie w każdej sytuacji, gdy wystąpiła powyższa przesłanka, unieważnienie małżeństwa będzie możliwe. Zgodnie z art. 10 § 3 KRO, nie można unieważnić małżeństwa z powodu wieku małżonka, jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek osiągnął wymagany wiek. Ponadto, unieważnienie małżeństwa na tej podstawie nie będzie możliwe gdy kobieta zaszła w ciążę, a z żądaniem unieważnienia wystąpił jej mąż.

Unieważnienie małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia

Kolejną przesłanką unieważnienia małżeństwa jest ubezwłasnowolnienie całkowite jednego z małżonków. Zgodnie z art. 11 § 1 KRO, osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa. Jednak w sytuacji, gdy pomimo tej przeszkody małżeństwo zostało zawarte, unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków. Jednakże gdy ubezwłasnowolnienie zostało uchylone, unieważnienie małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia jest niedopuszczalne. Należy mieć jednak na uwadze, że w sprawie o unieważnienie małżeństwa sąd bierze pod uwagę kwestię ubezwłasnowolnienia w chwili zawarcia małżeństwa,ubezwłasnowolnienie po zawarciu małżeństwa nie stanowi podstawy do unieważnienia małżeństwa.

Unieważnienie małżeństwa z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego

Ponadto, przesłanką unieważnienia małżeństwa jest także choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy jednego z małżonków. Warunkiem zaistnienia tej przesłanki jest istnienie tego rodzaju przeszkody w dacie zawarcia związku małżeńskiego. Wówczas z żądaniem unieważnienia małżeństwa może wystąpić każdy z małżonków, jednak powyższe jest niedopuszczalne po ustaniu tej choroby. Bez znaczenia dla ważności małżeństwa jest popadnięcie w chorobę po jego zawarciu.

Unieważnienie małżeństwa z powodu bigamii 

Kolejną przesłanką unieważnienia jest pozostawanie przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli nie zostało ono unieważnione lub nie ustało. Unieważnienia małżeństwa z tej przyczyny może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Unieważnienie nie może nastąpić,jeżeli poprzednie małżeństwo ustało. Dotyczy to przede wszystkim ustania tego małżeństwa na skutek rozwodu albo jego unieważnienia (niezależnie od przyczyn) przed zakończeniem procesu o unieważnienie małżeństwa bigamicznego. Możliwość unieważnienia małżeństwa bigamicznego istnieje, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało wskutek śmierci małżonka-bigamisty. Należy w tym miejscu również wspomnieć, iż przestępstwo bigamii na podstawie art. 206 Kodeksu karnego. jest zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do lat dwóch.

Unieważnienie małżeństwa z powodu powinowactwa 

Przeszkodą zawarcia małżeństwa i jednocześnie przesłanką jego unieważnienia, jest kwestia powinowactwa lub pokrewieństwa między małżonkami. Zgodnie z art. 14 § 1 KRO, nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. Jeżeli pomimo przeszkody pokrewieństwa doszło do zawarcia małżeństwa, jego unieważnienia może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Nieco inaczej kształtuje się katalog podmiotów uprawnionych do wystąpienia z żądaniem unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami, gdyż legitymowanym jest każdy z małżonków.

Małżeństwa nie mogą zawrzeć ze sobą osoby pozostające w stosunku przysposobienia. Unieważnienia takiego małżeństwa może jednak żądać każdy z małżonków, chyba że istniejący między nimi stosunek przysposobienia ustał.

Unieważnienie małżeństwa z powodu wad oświadczeń woli

Odrębną grupą jest katalog przesłanek unieważnienia małżeństwa z powodu wad oświadczeń woli, wskazany w art. 151 §1 KRO. Zgodnie z powołanym przepisem, małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone:

  1. przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli;
  2. pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony;
  3. pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

Unieważnienia małżeństwa z powodu powyższych okoliczności może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Ustawodawca ograniczył jednak możliwość wystąpienia z takim żądaniem. Zgodnie z  art. 151 §3 KRO, nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.

Unieważnienie małżeństwa zawartego przez pełnomocnika 

W razie zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika mocodawca może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane. Jednakże nie można z tego powodu żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie.

Unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu 

Po ustaniu małżeństwa co do zasady nie jest możliwe wystąpienie z żądaniem jego unieważnienia. Nie dotyczy to jednak unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim.Przeszkodą unieważnienia małżeństwa nie jest jednak śmierć małżonka, gdyż zgodnie z art. 19 KRO, w sytuacji, gdy jeden z z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienie może nastąpić także po śmierci drugiego małżonka, na którego miejsce w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd. W przypadku zaś śmierci małżonka, który wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni.

Skutki orzeczenia o unieważnieniu małżeństwa 

Orzekając o unieważnieniu małżeństwa, sąd rozstrzyga również o tym, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze, tj. czy w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.

Do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest tak, jak małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Dowodem unieważnienia małżeństwa jest odpis skrócony aktu małżeństwa z adnotacją o unieważnieniu małżeństwa albo odpis prawomocnego orzeczenia sądu o unieważnieniu małżeństwa (por. art. 78 pkt 3 p.a.s.c.). Należy mieć na uwadze również to, że powództwo o unieważnienie małżeństwa może zostać wytoczone także przez prokuratora.

Czytaj także: Uzasadnienie pozwu o rozwód 

Analiza tematu unieważnienia małżeństwa, Lublin – adwokat Marcin Gałązka. Zakres usług obejmuje prawo rodzinne oraz prawo cywilne. Udzielamy także porady prawne online

Stan prawny na dzień 31 marca 2019 r.