Wydany przez sąd w postępowaniu karnym prawomocny wyrok skazujący często nie jest satysfakcjonujący dla pokrzywdzonego. W wielu przypadkach, gdy popełnienie przez sprawcę przestępstwa powoduje dla pokrzywdzonego szkodę materialną, uszkodzenie ciała lub narusza jego dobra osobiste, pokrzywdzony ma wówczas możliwość dochodzenia odpowiednich roszczeń w procesie karnym.
Zgodnie z art. 12 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 2018.1360 ze zm.) przewiduje, że roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym albo w wypadkach przewidzianych w ustawie (tj. kodeksie postępowania karnego) – w postępowaniu karnym.
Przedmiotem postępowania adhezyjnego w procesie karnym mogą być wyłącznie roszczenia majątkowe. Roszczenia niemajątkowe mogą być dochodzone jedynie w postępowaniu cywilnym. Niezależnie od wyboru drogi, musi istnieć bezpośredni związek przyczynowy między przestępstwem a dochodzonymi roszczeniami.
Powództwo adhezyjne w procesie karnym i cywilnym
Wybór drogi postępowania karnego lub cywilnego ma istotne znaczenie dla ustalenia podmiotów, przeciwko którym wytoczone zostanie powództwo.W przypadku postępowania adhezyjnego, powództwo może zostać wytoczone wyłącznie przeciwko oskarżonemu w procesie karnym. W sytuacji wyboru drogi postępowania cywilnego takie ograniczenie nie istnieje, zatem powództwo może dotyczyć nie tylko oskarżonego w procesie karnym, lecz także może być wytoczone przeciwko osobom odpowiedzialnym wobec pokrzywdzonego za skutki czyny przestępczego.
Należy mieć również na uwadze, że wytoczenie powództwa adhezyjnego w procesie karnym wyklucza możliwość skutecznego dochodzenia tych samych roszczeń w procesie cywilnym, gdyż powstała wówczas zawisłość sporu stanowi ujemną przesłankę procesową. Podobna sytuacja zachodzi również w przypadku prawomocnego rozstrzygnięcia przez sąd o roszczeniach pokrzywdzonego w procesie karnym, gdyż wówczas ujemną przesłanką procesową staje się powaga rzeczy osądzonej.
Wyroki i ustalenia sądów karnych w postępowaniu adhezyjnym
Ustalenia wydanego prawomocnego wyroku skazującego w postępowaniu karnym co do popełnienia przestępstwa, wiążą sąd w postępowaniu cywilnym, na podstawie art. 11 kodeksu postępowania cywilnego. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną. Powyższe oznacza, iżsąd cywilny jest związany ustaleniami dotyczącymi popełnienia przestępstwa, tj. okolicznościami stanu faktycznego, osobą sprawcy, czynem mu przypisanym oraz przedmiotem przestępstwa, które znajdują się w sentencji wyroku. Sąd cywilny rozpoznając sprawę, musi przyjąć, że skazany popełnił przestępstwo przypisane mu wyrokiem w sprawie karnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1977 r., IV PR 63/77, LEX).
Nie oznacza to jednak, że sąd w drodze postępowania cywilnego musi przyjąć wszelkie ustalenia sądu karnego związane z wyrokiem. W orzecznictwie przyjmuje się, że nie można traktować uzasadnienia wyroku karnego czy jego fragmentów jako dokumentu, ze wszystkimi skutkami procesowymi, jakie kodeks postępowania cywilnego wiąże z dokumentami urzędowymi. Sąd cywilny może czynić własne ustalenia w zakresie okoliczności nie dotyczących popełnienia przestępstwa, ale pozostających w związku z przestępstwem. Ustalenia te mogą różnić się od ustaleń sądu karnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 marca 2015 r., III Aua 809/14, LEX).
Należy wskazać, że w zależności od wyboru drogi postępowania, pod uwagę należy mieć również pozostałe uregulowania dotyczące odpowiedniej procedury oraz prawa materialnego. W celu skutecznego dochodzenia roszczeń, warto skorzystać z pomocy profesjonalnego i doświadczonego adwokata.
Analiza dochodzenia przez pokrzywdzonego roszczeń wynikających z przestępstwa, Lublin – adwokat Marcin Gałązka. Stan prawny na dzień 16 marca 2019 r. Oferujemy pomoc prawną z zakresu prawa karnego i prawa cywilnego. Udzielamy także porady prawne online.